|
وَمِنَ النَّاسِ وَالدَّوَابِّ وَالْأَنْعَامِ
– „Шунингдек одамлардардан, ҳайвонлардан ва чорвалардан ҳам турли рангларини чиқардик“. [35:28]
(الناس ) сўзи Одам ва унинг зурриётини англатгани учун бу сўзнинг луғавий ҳақиқати олинди. (أنعام ) сўзи туя, сигир ва қўйни англатгани учун бу сўзнинг ҳам луғавий ҳақиқати олинди. (دواب ) сўзи тўрт оёқлаб юрадиганларга далолат қилгани учун бу сўзнинг фақат судралувчиларнигина англатувчи луғавий ҳақиқати эмас, урфий ҳақиқати олинди. Негаки, арабларда сўзга маъно беришда урфий ҳақиқат луғавий ҳақиқатдан устун туради.
в) Агар ҳақиқатни олиш узрли бўлиб қолса, мажоз ва кинояга мурожаат қилдим. Чунки олдинги араблар шундай қилганлар. Масалан, Аллоҳ Таоло айтади:
يَجْعَلُونَ أَصْابِعَهُمْ فِي آذَانِهِم
– „Бармоқларини қулоқларига тиқиб олишади“. [2:19]
Бу ердаги қарина асл маънони ирода қилишдан қайтаради. Негаки, бармоқлар тўлалигича қулоққа кирмайди. Уларнинг бир учи киради, холос. Шунга кўра, бу ердаги бармоқлар сўзи мажоз йўли билан бармоқларнинг учлари, деб тафсир қилинди.
Яна Аллоҳ Таоло айтади:
فَالآنَ بَاشِرُوهُنَّ
– „Энди улар билан (рўза кечаларида ҳам бемалол) қовушингиз“. [2:187]
Бу ерда ҳам бевосита луғавий маъно, яъни кишининг ўз аёлини ушлаши ирода қилинмаяпти. Бу ерда жимо – жинсий алоқа қилиш назарда тутиляпти. Чунки дастлабда рамазон тунида ҳам тақиқланган иш жимо бўлган. Кейин Аллоҳ бу тақиқни олиб ташлаган. Бу ердаги қарина асл маънони яъни, луғавий ҳақиқатга кўра маъно беришдан қайтармайди. Шунинг учун оятдаги
بَاشِرُوهُنَّ
– „қовушингиз“. [2:187]
сўзи рамазондаги жимодан киноя бўлади.
г) Араблар қайсидир иштиқоқ қилинган (келиб чиққан, ясалган) сўзнинг ўзагини ишлатган бўлсалар ёки бир ўзакдан иштиқоқ қилинган кўп сўзларни ишлатиб, улар орасидан биттасини ишлатмаган бўлсалар, мана шу янги иштиқоқ қилинган сўз қўлланиб қолса, унинг маъноси араб тилининг қонун-қоидаларига кўра ўзак билан боғланади.
37-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204